De voorbije weken en maanden verschijnen er in de nationale en internationale pers zowel positieve als negatieve berichten over de ratrace naar een doeltreffend Covid-vaccin. Zowat alle kranten en tijdschriften maken iedere maand wel een nieuwe rangorde op van welk bedrijf als eerste een goedgekeurd vaccin op de markt zal brengen. Om de bevolking een perspectief te geven communiceren overheden dat ze bij verschillende producenten wereldwijd al miljoenen dosissen hebben gereserveerd.
Dit artikel verscheen eerder in De Tijd. Co-auteur: Frank Van Gelder - Secretary General Pharma.Aero
Een zwakke supply-chain kan de kwaliteit van het vaccin volledig teniet doen
Deze week hebben verschillende logistieke partijen aangehaald dat niet enkel de ontwikkeling van het vaccin een huzarenstukje is, maar dat het uitrollen van de logistieke keten voor de distributie van een Covid-vaccin bijzonder uitdagend zal zijn. IATA, de federatie van luchtvaartmaatschappijen, verklaarde deze week dat er voor de verdeling van de Covid-vaccins meer dan achtduizend 747 jumbo-freighters nodig zullen zijn. Daarnaast gaf ook o.a. DHL aan verschillende logistieke problemen te zien bij de verdeling van het Covid-vaccin. Als er eindelijk een vaccin op de markt is, wordt het al een krachttoer om die 800 000 ton vaccins wereldwijd te verdelen vanuit de productielocaties.
"Er is nog geen beproefde logistieke keten die wereldwijd kan garanderen dat het vaccin ook kwalitatief tot bij de patiënt zal raken."
Als we naar een klassieke logistieke keten kijken, dan kunnen we die opdelen in een aantal verschillende delen: inkomende logistiek, productie, uitgaande logistiek en last-mile distributie. Voor het pure inkomende en productie-gedeelte lijken er geen problemen te zijn. De inkomende logistiek behandelt dan ook vooral grote standaardvolumes basisgrondstoffen die via lucht- of zeevracht per pallet aangevoerd worden, vaak vanuit China of Indië. De productie van het vaccin zal vooral plaatsvinden in vestigingen in Europa, de Verenigde Staten, China en India. Alle farmareuzen zijn nu hiervoor alles in gereedheid aan het brengen, of intussen al volop hun respectievelijke kandidaat-vaccins aan het produceren.
Temperatuurstabiele omgeving moet gegarandeerd worden
De uitdagingen situeren zich vooral bij de uitgaande logistiek. De farmasector werkt sinds oudsher samen met de luchtvaartbedrijven voor het wereldwijde transport van geneesmiddelen en vaccins. Veelal gaat het dan om logistieke stromen waarbij er een temperatuurstabiele omgeving moet gegarandeerd worden. Dit is vergelijkbaar met het transport van vers fruit dat vaak gekoeld overgevlogen wordt vanuit Zuid-Amerika en Afrika naar het Westen.
Verschillende farma-experten waarschuwen echter dat dat het jonge vaccin, met relatief onstabiele moleculen, vermoedelijk bij vriestemperaturen van -18°C tot het extreme -70°C zal moeten bewaard worden en pas zes uur voor inspuiting ontdooid mag worden. Daar knelt net het schoentje, wij zien hierbij vier majeure potentiële obstakels.
Vier potentiële obstakels
"Luchtvaart heeft wel ervaring met gekoelde vrachten, maar niet met vriestemperaturen en niet voor dat grote volume."
Het gros van de huidige farmaceutische producten zijn standaard gekoelde stromen die via gekoelde containers wereldwijd verspreid worden. Diepvriesstromen zijn in de luchtvaart echter vrij onbekend. Er zijn voorbeelden beschikbaar – zoals de verdeling van het Ebola-vaccin - maar dat ging over relatief beperkte loten van een paar honderduizenden vaccins. Het is net de maritieme sector die veel meer inspeelt op diepgevroren transporten via reefer containers. Maar met diepvriesproducten heeft de farma-industrie dan weer relatief weinig ervaring in het uitgaande deel van de logistieke keten. Het droogijs, nodig om de lading op de vereiste negatieve temperatuur te houden, voegt bovendien enorm veel gewicht toe aan het transport.
Het zal, net als met het beschermingsmateriaal, zoeken zijn om genoeg luchtvrachtcapaciteit vanuit de uitverkoren productiefaciliteiten te vinden, maar luchtvrachtbruggen toonden in het verleden aan dat de luchtvaartsector dit aankan.
"Er zijn slechts een beperkt aantal luchthavens wereldwijd geschikt om de koude keten van minstens -18°C te garanderen."
Wanneer de vaccins aankomen in de luchthavens van bestemming, dan stelt zich het probleem van het behoud van de koude keten. Dit wil zeggen dat gedurende de volledige duur van het transport er gegarandeerd moet kunnen worden dat de temperatuur van het vaccin minstens -18°C tot -70°C is geweest tijdens de manipulatie vanuit het vliegtuig en de plaatsing in een diepvriesmagazijn. De goederen een korte tijd op de snikhete tarmac van de transitluchthavens van Dubai of Addis Abeba laten staan is bovendien geen optie. Er zijn bovendien wereldwijd maar een beperkt aantal luchthavens die voldoende diepvriesmagazijnen beschikbaar hebben. Zo zijn er in gans het Afrikaanse continent bijvoorbeeld maar een viertal luchthavens die deze mogelijkheid hebben. Bovendien mogen farmaceutische middelen en voeding niet in eenzelfde ruimte worden opgeslagen. Het Covid-vaccin zal waarschijnlijk bepaalde voedingsstromen en bloemen tijdelijk verdringen.
"De monitoring van de temperaturen over de ganse keten bestaat amper."
Een logistieke keten bestaat vaak uit verschillende partijen die elk individueel instaan voor specifieke taken zoals wegvervoer, opslag, behandeling, douanering, transport naar en laden van het vliegtuig en het luchttransport. Hierdoor bestaan er wereldwijd veel te weinig geïntegreerde logistieke ketens die gedurende alle tussenstappen de stabiliteit van de temperatuur kunnen monitoren en garanderen. Het zijn net die temperatuurschommelingen die cruciaal zijn voor de kwaliteit van het vaccin. Bovendien is droogijs geen wondermiddel om de goederen langere tijd op -18°C of nog veel kouder te houden.
Er zijn technologische oplossingen op de markt, zoals temperatuursensors die worden uitgelezen via bakens en smartphones. Deze zijn al in gebruik in de lokale diepvries-voedingsketens, maar worden nog maar amper gebruikt bij de intercontinentale logistiek van farmaceutische producten.
"De last-mile distributie: de potentiële kwaliteits-killer..."
Potentieel het meest complexe stuk in de logistieke keten is, zoals wel vaak het geval, de last-mile of de fijnmazige distributie van de lokale diepvriesmagazijnen tot bij ziekenhuis, apotheek of dokter. Hier stelt zich ook het probleem van beschikbare lokale diepvriescapaciteit, en temperatuurstabiliteit en -monitoring tijdens de distributie.
Er wordt vandaag van uitgegaan dar er voldoende gekoelde capaciteit op de markt aanwezig. Dit klopt echter maar deels. In Westerse economieën is er inderdaad wel voldoende koelcapaciteit op de weg beschikbaar, maar voor het diepvriessegment is dit veelal gericht op palletdistributie. Voorbeelden hiervan zijn legio bij de vele diepvriesgroentenproducenten in West-Vlaanderen en grote foodretailers die diepvriesmagazijnen met een gescheiden distributieketen exploiteren. Al zijn hier de voorbeelden van trucks en magazijnen van -70°C ook wel zeer beperkt tot onbestaande. Voor de fijnmazige distributie is dit echter een nog groter probleem, omdat de farmaceutische logistieke industrie quasi niets diepgevroren vervoert. Er zal dus ofwel opnieuw moeten gewerkt worden met droogijs, met het risico dat dit een tweede maal doen de kwaliteit van het vaccin kan reduceren. Ofwel zal men de last-mile actief moeten koelen en hiervoor een samenwerking aangaan met bedrijven die nu horeca en retail beleveren. Een andere optie is passief koelen met koelboxen, zoals dit nu al soms gebeurt bij online voedingswebshops. Passief koelen houdt echter in dat er tussen het vertrek uit het diepvriesmagazijn en de aflevering bij ziekenhuis, dokter of apotheek maar maximum 12 uren mag tussen zitten.
Los van de beschikbaarheid van het nodige materiaal zoals voldoende koelboxen, droogijs, en koelwagens, is dit in dunner bevolkte gebieden, of in ontwikkelingslanden een bijzonder uitdagende opdracht.
Hoog tijd voor duidelijke protocollen
Als we de hoopgevende berichten als uitgangspunt nemen, is er een vaccin beschikbaar in het eerste kwartaal van 2021. De distributie van dit vaccin zal echter een ongekende krachttoer worden. Hoog tijd dus om aan de voorbereidingen te starten die verder kijken dan enkel het luchtvervoer van luchthaven naar luchthaven. Een slechte aanpak van de logistieke keten kan potentieel het huzarenstukje van de ontwikkeling van het vaccin, deels teniet doen. De Europese Commissie en de nationale overheden moeten nu samen met de WHO dringend de protocollen vastleggen van de vereisten voor de distributie van Covid-vaccins, inclusief de last-mile. We pleiten om nu al een task-force aan te stellen met experten vanuit de medische logistieke en luchtvaartsector.
De krachttoer die de farmasector momenteel verricht om een vaccin te ontwikkelen, kan de logistieke sector ook, zolang maar duidelijk is wat de mogelijke scenario’s voor protocollen, timing, hoeveelheden en standaarden kunnen zijn.
Prof. dr. Wouter Dewulf (UA) en Prof. dr. Roel Gevaers (UA) publiceerden eerder de blog 'Het einde van spotgoedkope bestellingen vanuit China'.
