Steven Poelmans woonde en werkte de afgelopen twintig jaar in Barcelona en is sinds kort werkzaam als Professor Neurowetenschappen en Strategisch Leiderschap voor ons Expertisecentrum Leiderschap. Steven zal een van zijn NeuroTrainingLabs meebrengen die hij eerder in Spanje, Chili, Brazilië en Peru opzette. Het type leiderschapstraining dat hij hierin geeft, krijgt steeds meer internationale aandacht. “Het is makkelijk om een leider te zijn in tijden van voorspoed, maar echt leiderschap toont zich op de moeilijke momenten. Scholen bereiden hun studenten daar nu te weinig op voor.”
De invloed van die uitdagende context op leiderschap werd getriggerd door een voorval tijdens een van zijn lessen aan IESE Business School. “Ik was les aan het geven aan de hand van de casestudymethode. Op een gegeven moment zegt een jongeman tijdens een discussie: ‘Als ik me in die situatie zou bevinden, zou ik rechtstreeks naar de HR-manager gaan en haar vertellen waar het fout gaat’. Ik nodigde hem uit om dit te doen via een rollenspel en wees naar een andere dame in het klaslokaal; ‘en jij speelt de HR-manager. Voer het gesprek maar’.”
Emotionele intelligentie
De Amerikaanse welbespraakte, intelligente jongeman kwam vervolgens niet goed uit zijn woorden, op het beledigende af. “Ik begreep niet hoe het kwam dat deze jongen die het eerst zo goed wist te vertellen, nu zo incapabel en geïrriteerd was. Intelligentie zegt dus niet meteen iets over emotionele intelligentie.” Een paar dagen later overkwam Steven echter hetzelfde. “Aan het stadsloket bleek ik bepaalde papieren te missen en werd ik weggestuurd. Ik raakte op dezelfde manier de controle over mijn gedrag kwijt.” Achteraf gezien best vreemd, vond Steven, omdat hij nota bene zelf emotionele intelligentie bestudeert.
"Ik begreep niet waarom deze jongen ineens zo incapabel en geïrriteerd was. Ik moest me verder in emotionele intelligentie gaan verdiepen."
Daarnaast realiseerde Steven zich dat hij zijn eigen pedagogische rol niet op een ethische manier ingevuld had door zijn student voor het blok te zetten. “We zijn dus ook niet goed bezig in business schools. Daar ontwikkelen we zogezegd leiderschap door het te bespreken in klaslokalen, maar we bereiden hen niet voor op moeilijke tijden. Door simulaties en rollenspellen kan er beter getoond worden wat mensen in huis hebben en kunnen ze een gedragsrepertoire trainen voor situaties waarin ze onder druk staan.“ Hiermee was de conceptuele verwekking van het NeuroTrainingLab een feit.
"Onder stress maak je geen bewuste beslissingen, maar reproduceer je een routine die niet noodzakelijk is aangepast aan de actuele situatie."
Om de juiste training te kunnen geven, wilde Steven nog meer inzicht in emotionele intelligentie. Onder acute stress krijgt het limbisch systeem voorrang en wordt de bloedtoevoer naar de prefrontale cortex vertraagd, waardoor het maken van beslissingen wordt bemoeilijkt. “Je denkt nog wel te kunnen beslissen, maar dat zijn geen actieve bewuste processen. Het is een routine die je reproduceert en die niet noodzakelijk is aangepast aan de situatie die zich nu voordoet.” Een belangrijke inzicht voor iedereen die leidinggeeft. “Leiders zouden zich moeten concentreren op stressmanagement en het aanleren van goede routines. Want eens die geautomatiseerd zijn, worden het gewoontes die moeilijk te veranderen zijn."
Big Brother
Akkoord, maar hoe gaat het verwerven van deze inzichten dan precies in zijn werk? “De deelnemer komt binnen in een gewone vergaderruimte. Daarin werken ze de leiderschapsopdracht uit via een rollenspel met acteurs. In die ruimte zijn camera’s en microfoons geïnstalleerd. Achter een glazen wand bevindt zich een observatieruimte.” De observanten beschikken over software waardoor ze hun observaties kunnen systematiseren. “Telkens als er observeerbaar gedrag is - in de vorm van een (non-verbale) gedraging, verwoording, knikje, een gezichtsexpressie – drukken ze op de corresponderende knop van de software en wordt de observatie geregistreerd op een tijdlijn. Zo verzamelen we data op een systematische manier, seconde na seconde.” Deze tijdscodes corresponderen met de videobeelden die op het gezicht en de torso van de deelnemer zijn gericht.
De deelnemers krijgen daarnaast een headset op waarmee activiteiten in de prefrontale cortex worden gemeten. “De enige manier om emotionele metingen te verwerven is door biometrische indicatoren te gebruiken. Het is ongelofelijk hoe de technologie is geëvolueerd – hoeveel variabelen we kunnen meten én hoe die gesimplificeerd kunnen worden waardoor we echt interessante en bruikbare data verwerven.” Zo is er ook een indicator die kijkt naar de externe concentratie en meet in hoeverre mensen bezig zijn met wat er om hen heen gebeurt. “Dit kan je contrasteren met een andere indicator, namelijk interne concentratie. We kijken in hoeverre mensen in zichzelf gekeerd zijn en nadenken over wat ze gaan zeggen.”
"Het is ongelofelijk hoe de technologie is geëvolueerd en ons echt interessante en bruikbare data oplevert.”
Andere interessante indicatoren zijn die voor het hebben van een inzicht of empathie. Zo bestaan er nu biomarkers die het mogelijk maken om empathie objectief te meten via de hersenactiviteit in de sensomotorische cortex. “En we maken ook gebruik van traditionele observatietechnieken. Eerst en vooral letten we op gezichtsuitdrukkingen en het maken van oogcontact. Ten tweede letten we op het kort spiegelen van emoties. Ten derde op het stellen van vragen. Zo zie je hoe iemand zich verbaal gedraagt en welke technieken men toepast om informatie te vergaren. Ten vierde kijken we naar actieve luistertechnieken zoals samenvatten en parafraseren. Je kunt immers geen samenvatting maken van wat mensen hebben gezegd als je niet aan het luisteren was.”
Trial-and-error
Naast de vele objectieve data zijn ook de acteurs van toegevoegde waarde. “Als je wilt dat de situatie relevant en overdraagbaar is naar de werkomgeving, moet het zo realistisch mogelijk zijn. Daarom zijn de acteurs getraind op een uitgebreid businessvocabulaire en reageren ze in functie van hoe jij hen behandelt – het is net een videogame.” Goede acteurs zijn cruciaal voor deze methodologie. Ze worden uitgekozen omwille van hun emotionele sensibiliteit. ”Van zodra de oefening gedaan is, geven ze kwalitatieve feedback in op een computer, aan de hand van een schaal. Zo meten we dus de emotionele impact van het leiderschapsgedrag en hebben we nog een extra bron.”
"De acteurs zijn getraind op een uitgebreid businessvocabulaire en reageren in functie van hoe jij ze behandelt – het is net een videogame.”
Na de oefening gaan ze in gesprek met de deelnemer om na te gaan hoe hij of zij de oefening ervaren heeft. "We ontdekten een soort meta-cognitie; de capaciteit om een stap terug te doen, naar zichzelf te kunnen kijken en na te denken over eigen gedrag. De enige manier waarop deelnemers hun casus met zo veel details kunnen reconstrueren en zelfkritisch kunnen zijn, is door heel bewust te hebben gehandeld. Tijdens de oefening krijgen ze ook een korte pauze. Daarna kun je zien in hoeverre ze over hun gedrag hebben nagedacht en wat dus hun vermogen om te veranderen en te leren is.”
"Een goed leider slaagt erin om zijn of haar stijl vlot aan te passen in functie van verschillende personen en situaties."
Het is niet moeilijk voor te stellen hoe waardevol deze training en feedback kunnen zijn. “Na de oefening kun je onmiddellijk met specifieke voorbeelden en data gerichte feedback geven. Zo kan je als deelnemer daarna echt aan de slag met vaardigheden.” Door deze manier van leren, leren leiders beter situationeel leiderschap toe te passen. “Het concept van situationeel leiderschap is dat je je stijl aanpast in functie van verschillende personen en situaties. Het is niet een kwestie van autocratisch óf democratisch te zijn, het is een kwestie van beiden kunnen zijn. Een goed leider kan dus goed switchen tussen deze paradoxen en heeft een zogezegd lage switching cost.” Een noodzakelijke competentie om succesvol te kunnen zijn in een veeleisende context.
Opening Minds
Eind 2018 werd een volledig uitgerust NeuroTrainingLab ondergebracht op onze nieuwe campus aan het Mechelseplein. Bedrijven die geïnteresseerd zijn, kunnen zich aansluiten bij de nieuwe Leerstoel “Neuroscience- and Technology-enabled High Performance Organizations” onder leiding van Steven Poelmans.
