Dat we nu vrijwel al onze aandacht op de coronacrisis richten, is natuurlijk volstrekt begrijpelijk. Toch is het verstandig om juist nu andere crisissen niet uit het oog te verliezen of te negeren. Daarvan is klimaatverandering zonder twijfel de meest ernstige, vooral omdat klimaatverandering een belangrijke factor in de ontwikkeling van andere crisissen is, zoals biodiversiteitsverlies en wereldwijde armoede.
Zelfs op de coronacrisis heeft klimaatverandering een mogelijk – weliswaar indirect – effect: de hogere seizoenstemperaturen op de geografische breedtegraad waar tot nu toe de grootste besmettingshaarden zijn, kunnen de verspreiding van het virus hebben versneld. Hoewel het bewijs hiervoor niet eenduidig is, neemt het niet weg dat omwille van klimaatverandering pandemieën zoals nu vaker zullen voorkomen in de toekomst. Klimaatverandering zorgt immers voor de ontwrichting van ecosystemen. Zoönotische virussen krijgen als gevolg van het verdwijnen van de natuurlijke habitat van dieren de kans om op mensen over te gaan. Ook oude virussen die ontsnappen aan smeltende permafrost vormen potentieel een gevaar voor de mens.
Omgekeerd zal de huidige pandemie op korte termijn al effect hebben op klimaatverandering. Het goede nieuws is dat CO2-emissies op korte termijn aanzienlijk dalen vanwege het teruglopende vliegverkeer en de tanende internationale handel. Daardoor kan in Nederland weleens de bizarre situatie ontstaan dat het kabinet zonder extra inspanningen aan de CO2-reductieverplichting uit het Urgenda-vonnis voldoet.
CO2-emissies zullen snel weer tot op het oude niveau klimmen
Maar er zullen op korte en lange termijn meer negatieve klimaateffecten van het coronavirus merkbaar zijn. Enerzijds omdat regeringen (voorgenomen) maatregelen willen uitstellen. Zo heeft de regering van Tsjechië al gesuggereerd om de EU Green Deal op te schorten, terwijl Polen het emissiehandelssysteem ETS buiten werking wil zetten. Anderzijds heeft de coronacrisis nu al heel concrete consequenties. MIT Technology Review, het tijdschrift van het gezaghebbende Massachusetts Institute of Technology, berichtte onlangs dat door de coronacrisis de financiering van bestaande en nieuwe projecten gericht op de opwekking en opslag van duurzame energie worden bemoeilijkt. Historisch dalende olieprijzen maken daarnaast fossiele energievoorziening prijstechnisch nog aantrekkelijker dan vaak toch al duurdere elektrische alternatieven. De productie van zonnepanelen, windturbines en batterijen voor elektrische voertuigen in China is door de coronacrisis teruggelopen en bedrijven hebben er te maken met problemen in de toelevering en verscheping van producten. Tot slot, en zeker als de pandemie zal leiden tot een wereldwijde economische recessie, zullen de politieke wil om klimaatverandering tegen te gaan en daarmee samenhangende publieke investeringen in klimaatinspanningen afkalven. Het is allesbehalve een gewaagde voorspelling dat, zodra de coronacrisis voorbij is, de industrie met steun van de politiek een inhaalbeweging zal maken waardoor CO2-emissies snel weer tot op het oude niveau of zelfs hoger zullen klimmen. In China zien we dit al: hier wordt door de overheid momenteel soepeler omgesprongen met milieuregels om bedrijven snel weer te laten produceren.
We reageren veel te traag
De effecten van de coronacrisis ondervinden we nu aan den lijve: van (het risico op) besmetting met het virus (van jezelf of van dierbaren) en het op korte termijn ontstaan van financiële problemen tot sociale onthouding en de realisatie dat het normale leven voor onbepaalde tijd volledig overhoop ligt. Dat helpt ons om er zo kordaat op te reageren. Dat laat meteen de tragiek van de klimaatcrisis zien: precies omdat we de effecten van deze crisis zo weinig lijfelijk en onmiddellijk ervaren, reageren we er veel trager op. Terwijl klimaatverandering in haar uiteindelijke effecten een gezondheidscrisis, een sociale crisis, een milieucrisis en een economische crisis ineen is.
Gemene deler van de corona- en de klimaatcrisis
De corona- en de klimaatcrisis hebben ook een gemene deler: ze tonen ons de grenzen van een sociaal-economisch systeem dat op een neoliberale kapitalistische ideologie is geschoeid. In dit systeem zijn natuurlijke ecosystemen economische productiefactoren, worden waardevolle publieke diensten zoals zorg en onderwijs teruggebracht tot een kostenpost, en is klimaatverandering een businesscase die conjunctuurafhankelijk is. De onderliggende crisis is daarom wellicht het beste te omschrijven als een morele crisis. Als we recht willen doen aan het adagium never waste a good crisis, dan zou het goed zijn om deze tijd niet alleen te benutten voor het zeker stellen van de kortetermijngezondheid van zoveel mogelijk mensen, maar ook voor een herijking van de waarden die ons leiden bij de organisatie van onze maatschappij. Dat betekent het grondig onder de loep nemen van de verhouding mens-natuur, onze solidariteit met de meest kwetsbare mensen, en het sociaal contract tussen burgers en de staat.
Oproep: dichter tot elkaar komen rond de centrale waarden in onze maatschappij
Voor alle duidelijkheid: dit is geen oproep om minder aandacht te hebben voor de coronacrisis. Juist niet. Het is een oproep om deze tijden van social distancing vooral ook te gebruiken om dichter tot elkaar te komen rond de centrale waarden in onze maatschappij.
