Er zwommen ‘s twee visjes in de oceaan toen een oudere vis voorbij zwom en hen groette: “Hei jongens, alles goed? Hoe is het water vandaag?” “Ja hoor”, antwoordden de twee in koor. Een fractie van een seconde later schoten ze de oudere vis achterna en deden hem stoppen. “Zeg. Water. Wat is dat eigenlijk?” vroegen ze met grote ogen. Het is het verhaaltje waarmee Chené Swart en Griet Bouwen de tweedaagse opleiding storyweaving vorige week startten op initiatief van Connect your story. Swart onderzoekt hoe mensen auteur kunnen worden van zichzelf en de wereld door bewust om te gaan met narratieven over zichzelf en hun verhouding tegenover de dominante stemmen, “the voices from the ocean”. “Wat zeggen de stemmen van de oceaan over succes of mislukking, waardigheid of waardeloosheid?” vroegen ze de deelnemers. “En wat zegt de dominante stem over leiderschap?” dacht ik erbij.
Plots op een eiland
De eerste avond van de opleiding begon mij te dagen hoe we met een groepje van vijftien mensen op een eilandje terechtgekomen waren in de corona-oceaan. Mijn opdrachten begonnen één na één weg te vallen en ik voelde in mijn buik plots de ernst van de crisis. Tot op dat punt was er nog helderheid in mijn hoofd. Plots stapte ik de mistbank van de crisis in. Een dag later volgde ik net als miljoenen andere Belgen op tv de uitkomst van de Nationale Veiligheidsraad. De teneur van de media was “dat het lang duurde”, “waarschijnlijk door onenigheid tussen Vlamingen en Walen” en dat het “nog maar ‘s een gebrek aan leiderschap toonde”. Ikzelf was blij met het lange wachten. Het gaf mij vertrouwen. Als de mist groot is, verwelkom ik veel intentioneel afstemmen vooraleer er een marsorder komt. Snelle beslissingen à la Trump, “geen Europeanen meer”, gaan voorbij aan de complexiteit van de uitdaging.
Talking the walk
De door de Veiligheidsraad genomen beslissingen werden opgevolgd tot in elke vezel van de maatschappij. Als leiderschapsexpert zie ik die volgzaamheid als het resultaat van zeer sterk gedeeld leiderschap: een diverse groep van politieke leiders en experten die een complex adaptief systeem omvatten, dag na dag alle informatie capteren uit hun eigen netwerk, samenbrengen, betekenis geven en eensgezind duidelijke boodschappen brengen. Elk lid van die groep communiceert dezelfde mantra tijdens elk radio-, kranten- of tv-interview. Ze creëert daarmee sterke dominante stemmen in de oceaan, zoals “we moeten de piek vertragen om ons gezondheidssysteem niet te overbelasten”. Die dominante verhalen laten iedereen toe om er het eigen verhaal door te weven. Dat is wat leiders doen.
Die groep leiders werkt al een tijdje consequent stap voor stap. Dat “stap voor stap” schept vertrouwen. Niet het vertrouwen van “we hebben de oplossing”, maar het vertrouwen dat dag na dag een sterke groep leiders de situatie bekijkt en gepaste maatregelen neemt. Dag na dag checken ze wat er in de oceaan gebeurt en nemen ze beslissingen. En in die beslissingen gaat het om de inhoud, niet om macht of status. Ondertussen leeft heel de maatschappij op dit ritme van dagelijkse stand van zaken. Tezelfdertijd zijn de rollen duidelijk. De politieke leiders nemen de beslissingen en het is hun taak om alle mogelijke belangen open te beluisteren en dan de slimste maatregel te nemen.
Niet met de wijsvinger
Een voorbeeld is het sluiten van scholen en tezelfdertijd voorzien van opvang in scholen. De maatregel lijkt op het eerste gezicht halfslachtig. Ik vind het een toonvoorbeeld van slimme beslissing die ook ruimte laat aan iedereen om leiderschap op te nemen. Ouders dienen in de spiegel te kijken en te beslissen of ze van de opvang zullen “profiteren” of niet. Leerkrachten worden uitgedaagd om opvang slim en veilig te organiseren en het werk te verdelen. Enzovoort, enzovoort. Ontzettend veel mensen tonen vandaag wat leiderschap is: capteren van het collectieve belang, verantwoordelijkheid nemen vanuit je eigen rol, voor jezelf en je dierbaren, creatief invullen van wat wel mogelijk is en geen tijd en energie verliezen aan polariseren.
Leiderschap is natuurlijk niet overal. De leiders die het collectieve belang uit het oog verloren zijn, die in hun dagdagelijkse leidinggeven werken vanuit dwang of zich hebben laten verblinden door korte termijn en eigenbelang vallen nu door de mand. Leiderschap is een spier en het zijn de leiders die deze spier de voorbije jaren zijn blijven trainen, die nu nog meer opvallen en overeind blijven. Ze vallen niet terug op hun reptielenbrein. Ze zien het collectieve belang even helder voor ogen als daarvoor. Ze zetten met nog meer helderheid van geest in op data en feiten en gemeenschappelijkheid. Ze wijzen de weg in plaats van het vingertje de lucht in te steken.
What’s your corona story?
De vraag “What’s your story?” staat centraal in ons leiderschapsdenken en -werk. Het belang van zelfbewustzijn, zelfleiderschap, sensemaking, voorbeeldgedrag, visie, presence, verbindende communicatie, persoonlijke ontwikkeling komt allemaal samen in die ene zin: “What’s your story?” Het belang van die vraag werd nog versterkt door het ideeëngoed van Griet Bouwen en Chené Swart over storyweaving. Hoe verhoudt jouw verhaal zich tot de andere verhalen in de oceaan? Hoe wordt jouw verhaal beluisterd? Hoe weef je jouw verhaal in de verhalen rond jou? Wat versterk je bewust of onbewust? Ook nu. Vooral nu. In tijden van corona.
Ik zal de komende maanden weinig les kunnen geven over leiderschap. Mijn agenda is zo goed als leeg en ik schat in dat dat zo zal zijn tot in september. Hier en daar een onlinesessie. Niet getreurd. Integendeel. Want iedereen is vandaag bij de leiderschapsles. Iedereen ziet en voelt vandaag scherp wat leiderschap wel, en wat het niet is. En zeker diegenen die bewust bezig zijn met hun leiderschap en ontwikkeling als leider hebben werkmateriaal te over. Corona toont beter wat leiderschap is dan dat ik het ooit zal kunnen uitleggen. Er zijn vandaag geen trainingscontexten voor leiderschap nodig. Behalve misschien wat georganiseerde reflectie-over-de-actie.
Ikzelf zal in ieder geval het voorbeeld volgen van onze groep nationale leiders. Ik stem af met de belangrijke mensen rond mij: familie, vrienden, collega’s, klanten. Ik wil horen hoe het met hen gaat, wat zij weten over de mist en wat ze nodig hebben. Daaruit komen dan marsorders voort en kan ik verder vanuit gemeenschappelijkheid. Zo zal ik ontwaren in de mist welke stappen ik kan zetten en wat ik kan betekenen. Eerst en vooral ga ik dozen vullen met de berg stripverhalen die ik niet meer nodig heb en die ik al lang beloofd had aan het Koninklijk Atheneum in Antwerpen. Als hart onder de riem van de leerkrachten en als stimulans voor de leerlingen om te lezen. Daarna ga ik een reeks telefoontjes doen, nieuwsgierig naar wat de anderen ontwaren in de mist en hoe we leiderschap kunnen delen.
