Wat maakt dat mensen het gevoel krijgen dat ik ze rechtvaardig behandel?
Rechtvaardigheid bestaat erin om je redelijk en billijk te gedragen. Het gaat om het behandelen van anderen op een eerlijke manier. Maar of anderen je gedrag als rechtvaardig beoordelen, hangt af van hun perceptie van wat er is gebeurd. Met andere woorden, het gevoel van rechtvaardigheid hangt af van de waarnemer - jij mag dan wel denken dat je je rechtvaardig hebt gedragen, maar dat betekent niet dat anderen dat ook zo hebben ervaren.
Om mensen bereidwillig te doen volgen, moeten leiders vertrouwen opbouwen, wat afhangt van het feit of ze als rechtvaardig worden gezien. Als mensen twijfelen of ze fair zullen worden behandeld, zullen ze misschien nog schoorvoetend de leider volgen, maar dan wel op een passieve, inschikkelijke manier in plaats van op een geëngageerde manier.
Conceptueel model
Het rechtvaardig leiderschapsmodel maakt een onderscheid tussen twee fundamenteel verschillende wegen naar leiderschap – die van de rechtvaardigheid (fair) en die van de angst (fear). Rechtvaardigheid is de duurzaamste weg naar leiderschapsinvloed. Redelijkheid en billijkheid zorgen ervoor dat mensen vertrouwen in de leider opbouwen en bereid zijn om zich te laten beïnvloeden. Het inspelen op de angst van mensen is de kortste weg naar leiderschapsinvloed. Mensen zullen misschien wel gehoorzamen, maar met tegenzin, om negatieve gevolgen te vermijden.
Het model identificeert drie manieren waarop een leider mensen het gevoel kan geven dat ze rechtvaardig worden behandeld. Deze drie soorten rechtvaardigheid zijn complementair en kunnen elkaar versterken. Ze kunnen worden gezien als de input (houding), throughput (proces) en output (resultaat) van de interactie tussen leiders en volgers. Waar leiders, al dan niet opzettelijk, nalaten om rechtvaardig te handelen, zorgt dit voor heel uiteenlopende angsten in de mensen om hen heen. Het model suggereert dat het aan de leiders is om te kiezen op welke manier zij invloed willen uitoefenen.
Kernelementen
Er zijn drie soorten van rechtvaardigheid:
- Rechtvaardige houding. Elke interactie tussen een leider en een volger begint met de basishouding die de twee tegenover elkaar aannemen. Wanneer een leider de volger met waardigheid en respect benadert, zal deze laatste dit ervaren als een erkenning van het feit dat hij/zij als mens wordt gewaardeerd. Door zowel in woord als daad uit te drukken dat de ander wordt aanvaard als een waardig individu, geeft de leider het signaal: "Ik erken je als iemand van wie ik de belangen zal opvolgen”. Zo'n rechtvaardige manier van omgaan met de ander wordt ook wel interactie rechtvaardigheid
Wanneer een leider er niet in slaagt om met anderen als gerespecteerde partner om te gaan, kunnen deze het gevoel krijgen dat ze niet belangrijk zijn, dat ze worden afgewezen of dat er op hen minachtend, spottend en/of neerbuigend wordt neergekeken.
- Rechtvaardig proces. Rechtvaardigheid begint met het benaderen van de ander met respect, maar moet gevolgd worden door het behandelen van de ander op een faire manier. Wanneer een leider processtappen op een goede manier doorloopt, zal dit worden gezien als eerlijk en legitiem. Door de juiste procedures zorgvuldig te volgen, signaleert de leider "dat je erop kan rekenen dat ik op een evenwichtige, verstandige en ethische manier met jou zal omgaan". Dit soort rechtvaardigheid wordt daarom ook wel procedurele rechtvaardigheid
Wanneer een leider er niet in slaagt om een rechtvaardig proces te volgen, kunnen anderen zich overgeleverd voelen aan zijn/haar grillen, zich als onbelangrijke pionnen in zijn/haar politieke spelletjes en/of als slachtoffers van zijn/haar partijdigheid zien.
- Rechtvaardige resultaten. Een gevoel van rechtvaardigheid hangt ook af van de vraag of de resultaten van de interacties tussen de leider en de volger op een rechtvaardige manier worden gedeeld. Of een proces nu een positieve of negatieve uitkomst heeft, voor de volgers is het van cruciaal belang dat deze resultaten op een rechtvaardige manier aan de verschillende stakeholders worden toegewezen. Door ze op een evenwichtige en adequate manier onder de deelnemers te verdelen, geeft de leider aan "dat je erop kunt vertrouwen dat ik de uitkomsten op de juiste manier zal toewijzen". Daarom wordt dit soort rechtvaardigheid ook wel distributieve rechtvaardigheid
Wanneer een leider er niet in slaagt om de voordelen en verliezen passend te distribueren, kunnen anderen het gevoel hebben dat ze worden tekortgedaan en/of vrezen dat ze zullen worden bestempeld als een mislukking, de schuld zullen krijgen en worden gestraft.
Kerninzichten
- Rechtvaardigheid en angst als twee benaderingen van leiderschap. Leiderschap is het vermogen om anderen te beïnvloeden zodat ze in een bepaalde richting bewegen. Er zijn twee soorten invloed; rechtvaardig zijn bouwt vertrouwen op en zet mensen ertoe aan om vrijwillig te volgen, terwijl angst mensen ertoe aanzet om inschikkelijk te zijn.
- Rechtvaardigheid is de duurzame weg naar leiderschap. Rechtvaardigheid is een belangrijk ingrediënt voor het opbouwen van vertrouwen tussen leiders en volgers. Het duurt over het algemeen lang en vergt aanzienlijke inspanningen, maar het maakt wel dat je zowel het hart als het verstand verovert en een blijvend engagement creëert.
- Drie soorten rechtvaardigheid. Leiders kunnen rechtvaardig zijn in de manier waarop zij zich tot anderen verhouden (rechtvaardige houding), in de manier waarop zij met anderen omgaan (rechtvaardig proces) en in de manier waarop zij resultaten met anderen delen (rechtvaardige resultaten). De drie vormen zijn complementair en kunnen elkaar versterken.
- Rechtvaardigheid hangt af van de waarnemer. Leiders kunnen dan wel denken dat ze zich rechtvaardig gedragen, maar het enige dat van belang is om invloed uit te oefenen, is hoe volgers het gedrag van een leider ervaren. Leiders moeten er daarom voor zorgen dat zij als rechtvaardig worden gezien.
- Angst werkt ook. Maar er is ook een kortere weg naar leiderschap, die speelt op angst om mensen te doen gehoorzamen. Deze aanpak werkt en wordt ook veel gebruikt, zowel bewust als onbewust. Het is aan elke leider om bewust te kiezen welke weg hij of zij wil bewandelen.
Deze blog is onderdeel van een serie. Klik op onderstaande link voor een overzicht.
