Wat is het doel van een onderneming? Het is een fundamentele vraag in de geschiedenis van het denken over bedrijven. Ook is het een vraag die met de aandacht voor duurzaam ondernemen slechts aan betekenis heeft gewonnen. Als duurzaam ondernemen gaat over de rollen en verantwoordelijkheden van bedrijven in de samenleving, moet het antwoord op deze vraag in ieder geval voor een deel gevonden worden in de maatschappelijke waarde die een onderneming creëert.
Onlangs herzag de Business Roundtable, een club waarin grote Amerikaanse bedrijven zich sinds lang hebben verenigd, haar idee over de ‘purpose of the corporation’. De essentie van deze wijziging is dat deze bedrijven aandeelhouderswaarde nu als onderdeel van het bredere begrip stakeholderwaarde beschouwen en niet meer als het belangrijkste leitmotif. Jarenlang bleef het denken over de duurzaam ondernemen van bedrijven gevangen binnen Milton Friedman’s interpretatie: het maximaliseren van aandeelhouderswaarde, binnen de regels van de wit en zonder fraude, was de enige maatschappelijke verantwoordelijkheid van bedrijven.
Om te zeggen dat het pionieren is, gaat te ver, maar het is potentieel een belangrijk moment in de geschiedenis van het bedrijfsleven. De internationale media pakten deze trendbreuk dan ook gretig op en de commentaren waren derhalve niet van de lucht. Volgens de een zou Milton Friedman zich in zijn graf omdraaien. Volgens de ander zou hij bij leven in zijn handen wrijven bij zulk strategisch vernuft. Wat Friedman en zijn aanhangers er ook van zouden denken, wat ons betreft is er aantal observaties te maken bij de herziene verklaring van deze Amerikaanse bedrijven die ook voor Belgische bedrijven, hun stakeholders en de samenleving lessen bevatten.
3 observaties van Belgische bedrijven, hun stakeholders en de samenleving
"Er lijkt beweging in de opvatting van bedrijven te zitten, maar het zegt in feite nog niets over de bereidheid of het vermogen van deze bedrijven om deze woorden in daden om te zetten."
Ten eerste, zoals Benjamin Franklin eens gezegd heeft, never confuse motion with action. Er lijkt beweging in de opvatting van bedrijven over hun maatschappelijke verantwoordelijkheid te zitten, maar het zegt in feite nog niets over de bereidheid of het vermogen van deze bedrijven om deze woorden in daden om te zetten. Sterker nog, het kan een poging zijn om milieugerelateerde en sociale wet- en regelgeving te voorkomen, een politiek wit voetje te halen, of simpelweg een poging de beschadigde reputaties een beetje op te poetsen.
"CEO's staan onduurzaam handelden willens en wetens toe."
Ten tweede, en in het verlengde van het vorige punt, gaat het uiteindelijk om het gedrag van bedrijven in de praktijk. Dat zal moeten blijken. De recente geschiedenis van deze bedrijven stemt niet louter hoopvol. Zo stelt professor Luigi Zingales van de Universiteit van Chicago, nota bene de universiteit van waaruit Friedman zijn neoliberale denkbeelden wereldwijd uitrolde, dat de directeuren van deze bedrijven willens en wetens hebben toegestaan en mogelijk gemaakt dat zij ronduit onduurzaam handelden.
"Bedrijven slagen er zelden in om hun businessmodel tot in de kern te verduurzamen."
Ten derde is het belangrijk om te beseffen dat actie nog geen impact is. Bedrijven kunnen zich volgens hun nieuwe credo gaan gedragen, maar waar het uiteindelijk om gaat is de positieve maatschappelijke impact die zij creëren met hun acties. De geschiedenis van duurzaam ondernemen laat zien dat duurzame initiatieven lang niet altijd het gewenste resultaat opleveren – noch voor stakeholders, noch voor stakeholders, noch voor de samenleving. Een van de grote obstakels daarbij is dat bedrijven er zelden in slagen hun businessmodel tot in de kern te verduurzamen, maar vooral blijven hangen in oppervlakkige daden die beperkte positieve effecten op de samenleving hebben.
In zekere zin is de vraag wat het doel van een onderneming is dezelfde als wat de zin van het leven is. Over antwoorden op de vraag kun je inhoudelijk sterk van mening verschillen. Dat gebeurt ook, want in België zijn er andere opvattingen over duurzaam ondernemen dan in de Verenigde Staten. In de Belgische invulling van duurzaam ondernemen – die uiteraard ook weer nuances kent, al was het maar door verschillen in de Vlaamse en Waalse signatuur die er aan wordt gegeven – staat het stakeholderdenken al veel langer centraal en is de lokale of regionale verankering van veel bedrijven sterk.
"Een duurzame bedrijfsleven ontwikkelt zich het best als bedrijven, stakeholders en de samenleving er constructief over in gesprek blijven."
Belangrijker is waarschijnlijk dat we de vraag wat het doel van een onderneming is regelmatig stellen en met elkaar proberen te beantwoorden. Een duurzame bedrijfsleven ontwikkelt zich namelijk het best als bedrijven, stakeholders en de samenleving er constructief over in gesprek blijven. Daar heb je geen herziening van een of andere verklaring over waar bedrijven voor bedoeld zijn voor nodig.
